Ngoài những tồn tại về chất lượng càphê, đáng lo ngại là sự “biến mất” của nhiều doanh nghiệp (DN) xuất khẩu Việt Nam và lợi nhuận chủ yếu rơi và tay DN nước ngoài.

Nhiều ý kiến lo ngại rằng, ngành càphê của Việt Nam sẽ rất khó khăn nếu không còn DN trong nước để cạnh tranh sòng phẳng với DN FDI. Ảnh: Đ.T.K

Tăng trưởng chưa bền vững

Niên vụ 2010 - 2011 là sản lượng càphê ổn định ở mức 1,1 triệu tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt kỷ lục 2,4 tỉ USD, tăng gần 58% so với niên vụ trước đó. Hiện càphê VN đã có mặt tại 70 quốc gia và vùng lãnh thổ. Theo dự báo của Vicofa, sản lượng càphê niên vụ 2011 - 2012 sẽ khoảng 1,1 triệu tấn do thời tiết không thuận lợi, dịch bệnh tại một số vùng chuyên canh trọng điểm.

Tuy nhiên, trong niên vụ 2010 - 2011, nhiều nhà máy không hoạt động do thiếu nguyên liệu, lãi suất cao, lợi nhuận thấp. Riêng càphê arabica, những năm trước hầu hết được chế biến ướt thì 2 niên vụ gần đây có đến 40% chế biến khô, làm giảm chất lượng sản phẩm. Tại Lâm Đồng - “thủ phủ” càphê arabica, các nhà máy chế biến ướt chủ lực như Công Chính, Dalatcafe đã ngừng hoạt động do thua lỗ, trong khi Hồ Phượng, Thùy Dung, Mercon... thì quy mô nhỏ lẻ. Không chỉ thừa công suất, thiếu nguyên liệu, Vicofa tiếp tục cảnh báo tình trạng thu hái xanh có nguy cơ không kiểm soát được.

Ông Đoàn Xuân Hòa - Cục trưởng Cục Chế biến, thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối, Bộ NNPTNT - bức xúc: “Hễ giá tăng là nông dân tuốt sạch để bán cho được giá, dẫn đến nghịch lý giá càng cao thì chất lượng càng giảm”. Hệ lụy là nhiều DN xuất khẩu có tên tuổi của VN đã... “biến mất”. Tại Đắc Lắc, từ hàng chục “đại gia”, nay chỉ còn 9 DN xuất khẩu trực tiếp, do bị DN nước ngoài chèn ép. Trên phạm vi toàn quốc, các DN FDI cũng đã thu mua khoảng 50% sản lượng càphê của VN trong niên vụ vừa qua, đẩy DN trong nước vào tình thế khó khăn, thua lỗ. Theo UBND tỉnh Đắc Lắc, DN FDI thu mua giá cao thì trước mắt là nông dân được lợi, nhưng nếu để họ độc quyền thì rất nguy cho ngành càphê về lâu dài.

Đề nghị vay ngân hàng nước ngoài

Ông Tạ Quang Khánh - Vụ trưởng Vụ Tín dụng NHNN - cho biết: “UBND tỉnh Đắc Lắc đề nghị NHNN tăng tín dụng xuất khẩu cho tỉnh, giảm bớt thủ tục tiếp cận, chỉ đạo các ngân hàng thương mại tăng thời hạn cho vay với lãi suất ưu đãi. Nhưng tôi xin được trả lời luôn là không thể. Các DN của ta có rất ít tài sản, mà kinh doanh càphê rất rủi ro, ngân hàng phải đưa ra các điều kiện cần thiết để an toàn vốn. Còn lãi suất ưu đãi thì đề nghị tỉnh liên hệ với Ngân hàng Phát triển của Chính phủ, chứ các ngân hàng thương mại nhiều lắm chỉ có lãi suất hợp lý”. Dù vậy, ông Khánh cũng thông báo một số tín hiệu tốt so với các năm trước, như Agribank đã cam kết tài trợ 5.000 tỉ đồng, Techcombank 2.000 tỉ đồng, Ngân hàng Quân đội và một số ngân hàng khác cũng có thỏa thuận cho vay xuất khẩu càphê.

Trên thực tế, một số ngân hàng thương mại như Agribank, Vietinbank đã áp dụng lãi suất ưu đãi 16%/năm, đổi lại các DN xuất khẩu phải bán ngoại tệ thu được cho ngân hàng. Ngược lại, ông Lê Đức Thống - TGĐ Cty TNHH MTV XNK càphê 2.9 Đắc Lắc - cho rằng chính sách tín dụng này chưa giúp DN trong nước “khỏe” lên được. Ông dẫn chứng: “Về lãi suất, mới đây tôi đã vay được lãi suất ưu đãi 15,5% nhưng nếu vay USD thì chỉ có 7%, còn DN nước ngoài vay chỉ 3,7%. Ngoài đề nghị tăng thời hạn vay vốn, chúng tôi xin được vay USD thay cho tiền đồng”.

Để ngành càphê tăng trưởng bền vững hơn, UBND tỉnh Đắc Lắc kiến nghị Chính phủ tiếp tục thực hiện chính sách tạm trữ, trong đó cần quan tâm đến lợi ích của nông dân chứ không chỉ các DN xuất khẩu.