Lợi nhuận hấp dẫn

Hầu như địa phương nào ở MT -TN cũng có đề án quy hoạch phát triển cao su với diện tích lên đến hàng chục ngàn hecta. Điển hình là Quảng Bình, Quảng Trị, mục tiêu đến năm 2010 có 15.000ha cao su, Thừa Thiên -Huế 12.000ha, Bình Thuận 20.000ha, Gia Lai 30.000ha, Đắk Lắk 25.000ha, Kon Tum 10.000ha... Thậm chí, có địa phương chưa bao giờ trồng cao su như Bình Định cũng đưa vào thử nghiệm 300ha ở huyện Vân Canh, làm cơ sở để nhân rộng trong những năm tới. Thực tế ở nhiều địa phương, diện tích cao su đã vượt qua con số kế hoạch đề ra, như Bình Thuận 22.000ha, Thừa Thiên -Huế gần 13.000ha, Kon Tum 12.000ha... Đây mới chỉ là con số thống kê diện tích cao su tập trung, còn diện tích cao su tiểu điền có lẽ còn lớn hơn nhiều. Đặc biệt, từ khi Chính phủ cho phép và giao chỉ tiêu cụ thể cho từng địa phương chuyển đổi đất rừng nghèo sang trồng cao su, diện tích loại cây trồng này tăng chóng mặt, đặt ra những lo ngại về cuộc “khủng hoảng thừa” có thể xảy ra trong tương lai.

Sự đồng thuận về chủ trương từ trung ương đến địa phương trong phát triển cây cao su đang thực sự làm cho các địa phương MT - TN “nóng” lên với loại cây trồng này. Người dân tích cực mở rộng diện tích, chặt phá các vườn điều, càphê, mía hiệu quả kinh tế thấp, chuyển sang trồng cao su. Các doanh nghiệp thi nhau lập dự án, mua đất, thuê đất trồng cao su... Có thể nói, cao su đang thực sự làm nên cuộc đổi đời cho nhiều hộ gia đình, đặc biệt là người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. Đơn cử như ở Nam Đông, huyện nghèo nhất của tỉnh Thừa Thiên -Huế, cuộc sống người dân đang khá lên từng ngày nhờ cao su. Toàn huyện có hơn 2.300 hộ có vườn cao su với tổng diện tích lên đến 3.200ha, thu nhập đạt trên 40-50 triệu đồng/hộ/năm. Hay như hai huyện Tánh Linh và Đức Linh của tỉnh Bình Thuận, diện tích cao su đã đạt gần 20.000ha, hàng ngàn hộ nông dân có thu nhập bình quân 40-50 triệu đồng/năm từ cao su. Hàng ngàn gia đình ở Tây Nguyên đã trở thành công nhân cao su trong các công ty, với mức lương bình quân 5-7 triệu đồng/người/tháng... Hiệu quả kinh tế trước mắt mà cao su mang lại cho bà con nông dân trong công cuộc xoá đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm là điều không phải bàn cãi.

Rủi ro tiềm ẩn

Tuy nhiên, sự phát triển quá “nóng” của cao su ở MT-TN đang đặt ra nhiều vấn đề bức xúc. Đó là tình trạng đổi rừng lấy cao su xảy ra tại nhiều địa phương. Hàng ngàn hecta rừng bị xoá sổ để lấy đất trồng cao su. Điển hình là ở Gia Lai, đã có 14 doanh nghiệp được cấp phép thực hiện 29 dự án khảo sát với mục đích san phẳng 51.000ha rừng và đất rừng để chuyển sang trồng cây cao su. Thực trạng phá rừng để trồng cao su không chỉ sốt nóng ở Tây Nguyên, mà còn xảy ra ở nhiều địa phương khác như Bình Thuận, Thừa Thiên-Huế, Quảng Trị, Quảng Bình, Hà Tĩnh... Nhiều người gọi đó là hội chứng đổi rừng lấy cao su, và hội chứng này đang khiến nhiều địa phương không kiểm soát được việc bảo vệ rừng và phát triển cao su hợp lý.

Phát triển “nóng” cà phê, hồ tiêu, điều, mía đường, quế, dứa, sắn... vì chạy theo lợi ích kinh tế trước mắt đến nay vẫn còn hậu quả. Liệu cao su có lặp lại “vết xe đổ” của các “cây vàng” trước đó? Thực tế mấy năm qua, cao su phát huy được hiệu quả kinh tế là nhờ thị trường xuất khẩu ổn định với giá cao, nhưng thiếu bền vững, phụ thuộc chủ yếu vào thị trường Trung Quốc. Trong khi năng suất và chất lượng cao su của ta vẫn còn thấp hơn các nước trong khu vực, công nghiệp chế biến cao su chưa theo kịp tốc độ phát triển vùng nguyên liệu, nên xuất khẩu thô vẫn là chủ yếu, nếu rủi ro rớt giá thì người nông dân sẽ gánh chịu thiệt hại lớn. Việc phát triển đại trà cây cao su với tốc độ nhanh, diện tích lớn, bất chấp quy hoạch, thiếu dự báo khả thi về thị trường tiêu thụ đang tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Thực tế, giá cao su trên thị trường có thời điểm tụt giảm mạnh từ 13.000 - 14.000 đồng/kg mủ tươi xuống còn 5.700- 6.000 đồng/kg làm cho nhiều gia đình lo lắng. Nếu tình trạng này kéo dài thì nguy cơ sẽ có nhiều hộ chặt phá cao su để chuyển sang trồng cây khác.

Cao su đem lại lợi ích to lớn trước mắt, nhưng nó không phải là cây rừng, không thể thay thế cho những cánh rừng nguyên sinh. Nếu tình trạng đổi rừng lấy cao su ở các tỉnh MT - TN không được kiểm tra giám sát hiệu quả, quy hoạch hợp lý thì hậu quả về môi sinh sẽ khó lường hết được.