Nhận định của ông V. Subramanian, Tổng biên tập Tạp chí Rice Today -Viện Nghiên cứu Lúa quốc tế (IRRI), cho thấy: Do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và dịch bệnh gây hại nên năm 2009, 2010, sản lượng lúa của các nước Philippines, Brazil, Ấn Độ bị sụt giảm đáng kể. Ông Subramanian cũng xác nhận năm 2009 sản lượng lúa của Ấn Độ-quê hương của ông, sụt giảm khoảng 4 triệu tấn và có nguy cơ chuyển từ quốc gia xuất khẩu thứ ba thế giới suốt 21 năm thành nước nhập khẩu khoảng 3 triệu tấn gạo trong năm tới. Ông Subramanian cũng đồng ý giá gạo sẽ tăng vì không chỉ nguồn cung giảm mà còn do ảnh hưởng giá dầu tăng, đồng đô-la Mỹ giảm giá, chỉ số giá cả tăng... Các chủng loại gạo tăng giá mạnh nhất sẽ là gạo cao cấp, gạo thơm bởi lẽ các nước xuất khẩu chủ lực mặt hàng này là Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan đều bị sụt giảm về sản lượng, trong đó có dự báo là Thái Lan sẽ bị giảm đến 30% sản lượng vì bị dịch rầy nâu.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tính đến ngày 25-11/2009, lượng gạo ký hợp đồng đạt trên 6,72 triệu tấn, tăng hơn 47,8% so cùng kỳ và lượng đã giao ở thời điểm này đạt 5,601 triệu tấn. Số lượng giao trong tháng 12-2009 khoảng 1,12 triệu tấn. Trong năm 2009 này, lượng gạo xuất khẩu đạt hơn 6 triệu tấn các loại. Chiếm 15% thị trường xuất khẩu gạo toàn cầu, nhưng hạt gạo Việt Nam giá trị xuất còn thấp, một bộ phận đời sống người trồng lúa còn gặp khó khăn. Năm 2010, các chuyên gia thị trường cho rằng, sẽ có nhiều triển vọng cho ngành gạo nhưng cũng là năm đầy biến động và thử thách, các doanh nghiệp cần liên kết lại để nâng cao giá trị hạt gạo Việt Nam .
Mặc dù đạt con số kỷ lục cao nhất về lượng gạo xuất khẩu từ 1989 đến nay, nhưng chất lượng hạt gạo còn thấp, giá trị tăng thêm không cao. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), chỉ 25% nông dân tiếp cận được thông tin thị trường và 90% sản phẩm nông nghiệp bán ở dạng thô. Trong khi đó, mối liên kết “4 nhà” chưa thực sự hài hòa để các bên cùng có lợi. Điều này làm giảm chất lượng cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam ở thị trường quốc tế, giá gạo xuất bình quân cũng giảm. Năm 2008, giá gạo bình quân 614USD/tấn, còn tính đến thời điểm này, giá gạo xuất khẩu chỉ hơn 404USD/tấn. Các chuyên gia đánh giá chất lượng gạo Việt Nam không kém so với các nước xuất khẩu gạo trên thế giới, đặc biệt là Thái Lan. Giá xuất thấp là do việc điều tiết, tiếp cận thị trường còn nhiều hạn chế...
Mới đây, tại hội thảo “Triển vọng ngành lúa gạo Việt Nam năm 2010” do phòng Thương mại - Công nghiệp Việt Nam, chi nhánh Cần Thơ (VCCI) phối hợp cùng VFA, Viện chính sách và chiến lược (Agroinfo) thuộc Bộ NN&PTNT tổ chức. Nhiều đại biểu tham dự hội thảo cho rằng, để ngành lúa gạo Việt Nam nói chung và ĐBSCL phát triển bền vững, cần có sự liên kết của “4 nhà” trong xây dựng vùng nguyên liệu. Thêm vào đó, đầu tư cơ sở hạ tầng nông thôn đáp ứng nhu cầu phát triển, trong đó tập trung giải quyết khâu thu hoạch, tiêu thụ để đảm bảo đầu ra, chất lượng hạt gạo và khuyến khích nông dân gắn bó với đồng ruộng. Bởi Pakistan và Myanmar đang nổi lên trở thành đối thủ cạnh tranh lớn của Việt Nam tại thị trường gạo phẩm cấp thấp 25% tấm ở châu Phi.
Theo Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc VCCI chi nhánh Cần Thơ: Để nâng cao sức cạnh tranh gạo Việt Nam thì cần phải nâng cao chuỗi giá trị hạt gạo để kết nối từng khâu trong sản xuất và tiêu thụ. Gạo Việt Nam thấp hơn gạo Thái Lan khoảng 60USD/tấn do hệ thống phân phối yếu kém, phải qua nhiều tầng nấc và người bán chiếm giữ giá trị tăng thêm đa số, nông dân rất thiệt thòi. Phải giảm chi phí trung gian để rút ngắn khoảng cách lưu thông của hạt gạo từ ruộng của nông dân đến thẳng nhà máy. Vừa khuyến khích nông dân gia tăng sản xuất, vừa giải quyết những yếu kém tồn tại từ trước đến nay trong khâu phân phối. Chủ tịch VFA Trương Thanh Phong cho rằng, nhu cầu gạo thế giới ngày một tăng, nhưng các nước nhập khẩu dù thiếu ăn vẫn lấy rào cản về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, an toàn thực phẩm làm rào cản gia nhập thị trường của gạo Việt Nam. Do vậy, nông dân cần chú trọng khâu sản xuất an toàn, áp dụng kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Sánh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL (Trường Đại học Cần Thơ) đã đề xuất: Muốn nâng cao giá trị hạt gạo, cần dựa trên liên kết 4 nhà và hành xử theo nguyên tắc thị trường, đảm bảo hài hòa lợi ích các bên để liên kết này thật sự bền vững. Các DN xuất khẩu cần chọn thị trường, nắm bắt thị hiếu người tiêu dùng ở thị trường đó để đặt hàng cho nông dân sản xuất loại giống mình cần và dĩ nhiên phải có sự tham gia của nhà khoa học trong công tác nghiên cứu./.