Nông dân tại TP Buôn Ma Thuột chăm sóc vườn cà phê - Ảnh: Thái Bá Dũng

Mới đây UBND tỉnh Đắk Lắk lại đề xuất cho phép một doanh nghiệp nước ngoài “hợp thức hóa” việc trực tiếp mua cà phê từ người dân. Nhiều công ty xuất khẩu cà phê trong nước cho biết với hoàn cảnh vốn thiếu, lãi suất cao... như hiện nay, việc đề xuất trên càng gây khó khăn cho doanh nghiệp trong nước.

“Mở cửa” cho nước ngoài

Theo công văn của UBND tỉnh Đắk Lắk gửi Bộ Công thương, tỉnh đã đề xuất cho Công ty chế biến cà phê Man - Buôn Ma Thuột (liên doanh giữa Công ty TNHH một thành viên xuất nhập khẩu cà phê 2-9 Đắk Lắk và Công ty E.D. & FMan Vietnam Holdings B.V, vương quốc Anh) được phép mua cà phê trực tiếp từ nông dân.

Đây là trường hợp doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đầu tiên được tỉnh Đắk Lắk đề xuất xin cơ chế riêng để mua cà phê, và nếu được chấp thuận sẽ là công ty nước ngoài đầu tiên tại VN được phép mua cà phê trực tiếp từ nông dân.

Lý giải việc này, UBND tỉnh Đắk Lắk cho rằng Công ty Man - Buôn Ma Thuột từ lâu đã có liên kết với các hộ nông dân trồng cà phê trên địa bàn để phát triển cà phê có chứng nhận cà phê sạch (tiêu chuẩn 4C). Với sự đầu tư lớn như thế, nếu không mua được cà phê trực tiếp từ nông dân thì sẽ rất thiệt thòi cho công ty.

Theo ông Trần Hiếu - phó chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk, sở dĩ UBND tỉnh Đắk Lắk đề xuất cho Công ty Man - Buôn Ma Thuột mua cà phê trực tiếp từ nông dân bởi đây là công ty liên doanh góp vốn với một công ty nhà nước.

Dù chưa được thông qua nhưng đề xuất này đã khiến nhiều doanh nghiệp cà phê trong nước thật sự lo lắng. Bởi hai năm qua dù chưa được phép mua cà phê trực tiếp từ người dân, nhưng bằng nhiều hình thức khác nhau, các công ty nước ngoài đã ngày càng mở rộng hệ thống mua cà phê trên thị trường nội địa.

Ông Lương Văn Tự, chủ tịch Hiệp hội Cà phê ca cao VN (Vicofa), cho biết đến nay 12 nhà kinh doanh cà phê lớn nhất thế giới đều đã có mặt tại VN để mua và xuất khẩu cà phê. Mạng lưới của các công ty này rộng khắp các vùng cà phê trọng điểm cả nước thông qua đại lý hoặc công ty trách nhiệm hữu hạn. Nếu như cách đây hai năm tỉ trọng các doanh nghiệp nước ngoài chiếm 15% thì đến hôm nay đã trên 50%.

Ông Vân Thành Huy, tổng giám đốc Công ty Inexim Đắk Lắk, cho biết các năm trước 20 doanh nghiệp cà phê hàng đầu VN xuất khẩu trên 80% cà phê cả nước nhưng vụ vừa qua chỉ còn trên 60%, và với xu hướng này vụ năm nay còn xuống thấp hơn nữa.

Không đúng luật

Lãnh đạo Vicofa cho rằng nếu chỉ dựa vào việc doanh nghiệp nước ngoài bỏ ra một số tiền nhỏ lấy chứng nhận cà phê sạch để cho họ mua cà phê trực tiếp là sai luật. Là người trực tiếp tham gia đàm phán với các nước trong quá trình VN tham gia Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), ông Lương Văn Tự cho biết phía VN đã nỗ lực đàm phán để thỏa thuận với các đối tác giữ thị trường nội địa bằng cách không đồng ý cho các doanh nghiệp nước ngoài được mua trực tiếp nhiều loại nông sản VN, trong đó có cà phê.

“Theo cam kết với WTO, cho dù mở cửa thị trường nhưng VN cũng không cho phép các doanh nghiệp nước ngoài được tham gia trực tiếp việc mua bán cà phê với người dân” - ông Tự khẳng định.

Theo ông Vũ Đức Tiến - giám đốc Công ty xuất nhập khẩu cà phê Tây Nguyên (Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk), lý do mà UBND tỉnh Đắk Lắk cho rằng Công ty Man - Buôn Ma Thuột có chứng nhận cà phê sạch 4C là không thỏa đáng, bởi trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk hiện nay đã có một số doanh nghiệp đang thực hiện quy trình này.

Theo ông Tiến, các doanh nghiệp trong nước sẽ khó cạnh tranh với các công ty xuất nhập khẩu cà phê có vốn đầu tư nước ngoài khi các công ty này  được phép tổ chức mạng lưới thu mua trực tiếp cà phê từ nông dân.