Hằng năm, cây trồng hút đi một lượng lớn chất dinh dưỡng của đất. Bón phân hợp lý là biện pháp bồi hoàn độ màu mỡ cho đất vườn và cải tạo đất. Có thể sử dụng tro thảo mộc và đất hun khói, vừa có tác dụng cung cấp chất dinh dưỡng đất rất tốt, lại dễ làm, giá thành rẻ.
Tro thảo mộc
Tro thảo mộc là loại dinh dưỡng từ khoáng chất như cacbonat kali, vôi, lân và các nguyên tố sắt, magie, Bo, mangan, kẽm, lưu huỳnh... ngoài tác dụng cung cấp khoáng chất, tro, còn có tính kiềm có thể khử chua đất. Một tấn tro khử chua tương đương 300kg vôi bột. Hàm lượng các chất khoáng trong tro thảo mộc như sau: K2O từ 5,9-12,4%; P2O5 từ 3,1-3,4%; CaO từ 22,1-25,2%. Các chất dễ tan trong nước của tro là cacbonat và sunfat kali, tan đến 90%, lân cũng thuộc loại dễ tan.
Tro rất phù hợp với cây trồng công nghiệp, cây ăn quả, rau màu. Có thể dùng tro để bón lót, bón thúc hoặc vãi tro trên lá. Ngoài tác dụng cho năng suất cao, tro còn làm cứng cây và tăng sức chống chịu sâu bệnh.
Tro dễ kiếm, dễ làm và có thể tích trữ bằng cách quây kín tránh gió lùa. Cũng có thể ủ tro với phân chuồng hoặc nước giải nhưng phải đậy kín tránh bay mất đạm.
Không nên trộn tro với các phân đạm hoá học để tránh đạm bay hơi.
Đất hun khói
Đây là loại phân bón được sản xuất bằng cách dùng củi khô, rơm, cỏ có lẫn đất rẫy ở ven đường, bãi chăn thả trâu bò hoặc khai thác ở những vạt đồi, gò bỏ trống, đất được hun nóng ở nhiệt độ từ 150-200oC và thiếu ô-xy.
Vun đất lẫn cỏ, rơm rác thành đống to rồi đốt lửa cho bén để âm ỉ như đống rấm chỉ có khói, không cho bốc lửa.
Đất sau khi hun khói, các nguyên tố như K, P do keo đất hấp thụ sẽ được giải phóng biến thành chất cho cây dễ hút cùng với K và P dễ tiêu có ở tro của cây cỏ rơm rạ, củi khô đốt theo làm tăng lượng chất dinh dưỡng cho đất vườn.
Đất hun khói có màu đậm, tăng tính hấp thụ nhiệt, tăng độ xốp, giảm độ dẻo. Khi bón đất hun vào vườn đồi, sẽ có tác dụng cải thiên lý tính, làm tăng khả năng hấp thụ của đất. Đất hun nóng từ 250 - 300 oC, khả năng hấp thụ đạm tăng gấp đôi.
Những nơi không có đất bãi cỏ ven đường, ven đồi, có thể sử dụng các loại đất lòng mương, lòng ao, hồ hoặc đất có độ cơ giới nặng có chứa nhiều chất hữu cơ để hun khói. Đào hố sâu 25-30cm, rồi lót cành khô, rơm cỏ phía dưới, chất đất lên cao 50cm, đường kính 50cm, đốt lửa vừa phải, chỉ có khói mà không thấy lửa, âm ỉ hun nóng từ 4-5 giờ.
Nguồn phân bón từ tro thảo mộc và đất hun khói này vừa dễ làm vừa có sẵn, có thể thay thế được một lượng phân bón đắt tiền mà chất lượng cải tạo đất không thua kém.