Để phát triển các loại thức ăn tự nhiên cho cá, cần thiết phải bón phân cho ao hồ. Nhờ bón phân mà hàm lượng muối dinh dưỡng trong đất và nhất là trong nước được bổ sung thêm phong phú. Ta thường sử dụng 2 loại phân bón là phân hữu cơ và phân vô cơ (phân hoá học).
Phân hữu cơ:
Phân hữu cơ được sử dụng phổ biến, bao gồm phân gia súc (phân chuồng), phân xanh, nước thải sinh hoạt, phân bắc và còn nuôi kết hoẹp vịt-cá để tận dụng nguồi phân vịt thải trực tiếp xuống ao hồ.
Phân hữu cơ ngoài việc cung cấp đạm, lân cho tảo phát triển, nó còn tạo nguồn thức ăn trực tiếp cho các động vật phù du và động vật đáy cũng như mùn bã hữu cơ. Do đó thành phân thức ăn tự nhiên trong ao hồ sử dụng phân hữu cơ phong phú.
Những ao mới đào, nhất là ở vùng đất cát khó giũ nước thì phân hữu cơ tác dụng cải tạo đáy, tạo điều kiện cho vi sinh vật đáy phát triển, hạn chế việc thấm nước ao.
Tuy nhiên, nếu bón quá nhiều phân hữu cơ, vào những ngày oi bức, phân hữu cơ phân giải mạnh làm cho nước ao thiếu oxy, ảnh hưởng đến đời sống của cá.
Phương pháp bón các loại phân hữu cơ như sau:
+ Phân chuồng và các bón phân chuồng
Chất lượng của phân chuồng phụ thuộc rất nhiều vào con vật nuôi và chất độn chuòng, chẳng hạn phân lợn chất lượng sẽ tốt hơn phân trâu, bò. Phân các loại gia cầm tốt hơn phân lợn.
Có 2 cách bón phân chuồng như sau:
Bón lót phân chuồng xuống đáy ao khi chưa ngập nước bằng cách rải đều phân khắp đáy ao. Lượng phân bón tuỳ theo vùng đất: Ao vừa mới đào bón lót nhiều hơn ao cũ;ao ở vùng đất cát cần bón lót nhiều hơn vùng đất thịt. Có thể bón 10-15kg/phân/100m ao.
Bón bổ sung: Để duy trì lượng thức ăn tụ nhiên thồng qua giữ màu nước ao, cần bón bổ sung tho chu kỳ 5-7 ngày 1lần. Lượng bón cũng nên từ 10-15kg phân/100m2 ao.
Cách bón bổ sung tốt nhất là hoà tan với nước (ví dụ 1 tạ phân lợn tươi hoà với 1m3 nước) rồi té hoặc phun đều khắp mặt ao. Bón theo cách này phân được hoà tan đều vào nước.
+ bón lá dầm (phân xanh)
Lá dầm là phân xanh được dầm xuống nước ao cho phân huỷ, tạo thành nguồn có tác dụng tốt. Có nhiều loại cây có thể làm lá dầm như sau: Dây khoai lang, khoa tây, cúc tần, điền thành, muồng, cốt khí, bèo dầu, vvv… nói chung các loại cây lá dễ phân huỷ.
Chú ý không dùng các loại cây có vị đắng, có chất độc chất dầu…. như lá xoan, thàn mạt, xương rồng, lá han….
Có 2 cách dùng lá dầm làm phân bón:
đối với các ao ương cá hương cá giống, ao có thời gian tháo cạn nước tương đối dài, người ta thường gieo điền thanh hoặc trồng rau lấp xuống đáy ao. Khi cây đã cao thì cắt bỏ từng bó ngâm xuống ao hoặc vùi cây xuống bùn rồi tháo nước vào ao. Sau đó thả cả vào ương nuôi.
Cắt thân, lá xanh của các loại cây kể trên rồi bó lại dầm xuống các góc ao cho rữa nát. Khi bó lá đã phân huỷ thì vớit thân cây lên. Nên dặt bó lá dầm cách đáy ao 20cm để giúp vi sinh vật phát triển thuận lợi. Sau khi bo slá dầm số lượng vi khuẩn phát triẻn rất nhanh, có thể tăng lên 100 lần, tạo điều kiện cho tảo và động vật không xương sống.
Phân vô cơ
Ngoài việc dùng phân hữu cơ, còn sử dụng phân vô cơ (phân hoá học) dể tạo thức ăn tự nhiên trong ao nuôi cá. Có thể sử dụng các phân đạm, lân dùng trong nông nghiệp.
Phân hoá học có tác dụng nhanh trong việc gây màu cho ao nuôi cá, làm cho tảo phát triển nhanh chóng, bón phân sau 2-3 ngày là thấy hiệu quả ngay. Nhưng khả năng giữ màu của phân hoá học kém hơn, Mặt khác, phân hoá học cũng dễ thấm theo nước, vì vậy không nên bón xuống ao đáy cát.
Phân vô cơ lại chỉ chứa một số ít nguyên tố, vì vật tác dụng của từng loại phân vô cơ có tính chât phiến diện. Nếu dùng phối hợp phân vô cơ sẽ khắc phục được nhược điểm này.
Bón phân vô cơ nên bón đều đặng tuần 2 lần voà ao để bổ sung thường xuyên đạm và lân cho nước ao, sẽ làm hàm lượng hữu cơ trong ao tăng rõ rệt.
Chế độ khí trong ao cũng được cải thiện, rất ít khi hàm lượng oxi xuống thấp dưới 1mg/lít.
Vào các tháng ấm nhiệt độ nước 25-300C nên sử dụng bón phân vô cơ, đặc biệt lưu ý đến phân đạm để phát triển mạnh loài tảo lục đơn bào làm thức ăn cho cá và những loài thuỷ sinh vật khác.
Đối với các ao ương cá bột, cá hương. Việc bón phân gây màu mất vài ngày sau khi thả cá là cần thiết vì nước lên màu nhanh nghĩa là tảo phát triển tốt.
Bón phân hoá học nên theo tỉ lệ N/P =4/1 với lượng 3g/m3 nước cho mỗi lần bón.
Nếu đất chu, cần trung hoà bằng vôi thì phân lân mới có hiệu quả. Không được bón trực tiếp supe photphat vào đất vì như vật sẽ bị đất giữ lại, thực vật khong hấp thụ được.
Các bón phân vô cơ là hoà tan phân vào nước (với tỉ lệ 1phần phân 20 phần nước)rồi té lên khắp mặt ao.
Trong ao nuôi cá, người ta thường kết hợp cả phân vô cơ và phân hữu cơ để chúng bổ sung cho nhau những mặt ưu điểm, và hạn chế các nhược điểm của mỗi loại. Vì phân hữu cơ có tác dụng giữ màu, còn phânvô cơ dùng để điều chỉnh màu nước (tức là điều chỉnh sự phát triển của tảo). Giữ hai loại phân đã có sự hỗ trợ cần thiết để phát triển thức ăn tự nhiên của cá.
Có thể bón lót theo công thức tính cho diện tích 100 m2 ao nuôi cá thịt như sau:
Phân chuồng 10-15kg+ phân xanh (lá dầm) 10kg+ phân vô cơ 3-4kg.