Câu hỏi: Không rõ tại sao vườn cam sành nhà tôi trong vài tháng gần đây, thường hay bị một lọai rầy rệp chỉ nhỏ hơn hạt mè, hình bầu dục, đầu nhỏ, nhưng bụng lại rất lớn, nhìn tựa như trái lê, mầu đỏ hồng hoặc mầu đen nâu (những con mầu đen nâu thường lớn hơn). Chúng đeo bám rất nhiều trên các đọt non, lá non mới ra. Chúng làm cho đọt non, lá non biến dạng cong queo, còi cọc. Xin cho biết đó là con sâu gì? Cách phòng trị chúng?
Nguyễn Thị Hạnh
(Thống Nhất, Đồng Nai)



Trả lời: Qua sự mô tả của bạn, kết hợp với những gì hiểu biết về những lòai sâu bệnh thường gây hại cho cây cam sành, chúng tôi cho rằng con vật đang gây hại cho cây cam sành nhà bạn là con Rầy mềm (có người còn gọi là con Rệp cam). Con rầy này không chỉ gây hại trên cây cam sành mà chúng còn có mặt và gây hại trên nhiều lọai cây thuộc họ cam quýt như chanh, cam ngọt, bửơi, quýt tiều và đặc biệt là cây quýt đường.
Rầy mềm có nhiều lòai, nhưng trên cây cam sành chủ yếu có hai lòai đó là Toxoptera auranti và Toxoptera citricidus. Cả hai lòai này đều thuộc họ rầy mềm (Aphididae), bộ cánh đều (Homoptera). Cơ thể của chúng có hình bầu dục, bóng và có kích thước rất nhỏ, hình dáng hơi giống trái lê (như bạn đã mô tả) mầu nâu đen hay mầu nâu đỏ hơi hồng (ảnh III-54c, III-54d, III-54e, III-54g, III-54f). Con trường thành đực (thường ít gặp) luôn luôn có cánh, nhưng con trưởng thành cái lại có hai dạng: có cánh và không có cánh. Con cái dạng có cánh dài gần 2 ly, còn dạng không có cánh thì lớn hơn (khỏang 2 ly). Trong điều kiện bình thường ở vùng nhiệt đới như nước ta, nếu có thức ăn phù hợp (đọt, lá non, mềm), thì rầy cái thường không có cánh và sinh sản đơn tính là chủ yếu (đẻ trực tiếp ra con chứ không đẻ ra trứng). Do vậy chúng tích lũy mật số rất nhanh, nếu không phát hiện và diệt trừ kịp thời thì rất dễ bị chúng gây hại nặng. Còn dạng có cánh chỉ xuất hiện khi mật số của rầy cao, lá cam đã già (hết thức ăn phù hợp), chúng sẽ bắt cặp và di chuyển đi tìm nguồn thức ăn khác, sinh sản tạo quần thể mới, để duy trì nòi giống.




Cả rầy trưởng thành và rầy non đều tập trung bu bám ở mặt dưới của những lá non, cành non, đọt non (không thấy chúng có mặt trên các bộ phận già) để chích hút nhựa của các bộ phận này, làm cho chồi non, lá non biến dạng, lá cong queo, còi cọc, không phát triển được giảm khả năng tăng trưởng của cây. Ngòai gây hại trực tiếp thì trong chất bài biết của rầy còn có chứa nhiều chất đường mật, đây là môi trường thuận lợi cho cho nấm bồ hóng phát sinh, phát triển phủ kín cả cành, lá ảnh hưởng trực tiếp đến qúa trình quang hợp của cây.
Ngòai nhóm cây có múi rầy mềm còn gây hại trên nhiều lọai cây khác như cà phê, trà, xòai, đu đủ, dưa leo, ca cao...Theo điều tra của các nhà chuyên môn thì trong tự nhiên rầy mềm có khá nhiều thiên địch, chúng khống chế mật số của rầy mềm khá tốt, thế nhưng trong những năm gần đây khi phong trào trồng cây có múi phát triển, bà con nhà vườn đã sử dụng nhiều lọai thuốc BVTV, quần thể thiên địch của rầy mềm bị tiêu diệt rất nhiều, khiến cho rầy mềm nhiều lúc tự do phát triển gây hại nặng. Hiện nay chúng ta không thể dựa hẳn vào quần thể thiên địch có sẵn trong tự nhiên để khống chế rầy mềm, như những năm xa xưa khi cây có múi chỉ mới trồng trên diện hẹp có tính chất tự túc, tự cấp trong từng hộ gia đình. Vì thế để hạn chế tác hại của rầy mềm bạn phải theo dõi vườn cam thường xuyên, đặc biệt là vào các đợt cây cam ra đọt non, lá non, nếu thấy rầy có mật số cao thì có thể sử dụng thuốc hóa học để phun xịt. Tuy nhiên để bảo vệ và dần dần khôi phục lại quần thể thiên địch tự nhiên trong vườn cam, đồng thời cũng để tiết kiệm tiền thuốc, bạn không nên xịt thuốc tràn lan, chỉ xịt trực tiếp vào những chỗ có rầy bu bám (đọt non, lá non, cành non...). Về thuốc bạn có thể luân phiên sử dụng một trong các lọai thuốc như Bassa 50 EC ( hoặc Bascide 50EC); Trebon 10 EC; Supracide 40 EC (hoặc Suprathion 40EC); Dầu khóang DC-Tron Plus 98,8 EC... (trước khi phun xịt bạn nhớ đọc kỹ hướng dẫn cách sử dụng thuốc của nhà sản xuất có in sẵn trên vỏ bao bì)./.