I. Đặc điểm chung

Lươn có giá trị dinh dưỡng cao, giàu protein, các loại vitamin và khoáng chất. Thịt lươn được sử dụng để chế biến nhiều món ăn hấp dẫn lại có tác dụng bồi bổ sức khỏe cho mọi lứa tuổi. Hiện nay người thu bắt lươn giống thường có các phương pháp đặt chúm, tát đìa, xúc mô. Ngoài ra còn có các hình thức bắt lươn giống mang tính hủy diệt nhưng lại khá phổ biến là rà điện, nhử mồi thuốc. Tuy nhiên, lươn giống từ nguồn rà điện, nhử mồi thuốc chất lượng rất kém: lươn rà điện thường yếu và chậm lớn, có thể chết sau vài tuần nuôi; lươn đã bị nhiễm mồi thuốc cũng có thể làm cho lươn bình thường bị lây nhiễm và chết từ từ sau 1-2 tuần. Để đáp ứng nhu cầu lươn thương phẩm, mô hình nuôi lươn không bùn kiểu mới được nuôi thử nghiệm tại nhiều địa phương và cho nhiều kết quả tích cực, mang đến nguồn lợi nhuận cao cho người chăn nuôi:

II. Hướng dẫn kỹ thuật nuôi

1. Bể nuôi lươn 

Bà con có thể tận dụng chuồng nuôi lợn cũ sửa sang lại làm chuồng nuôi lươn để tiết kiệm chi phí xây dựng.Còn nếu xây bể mới, bà con cần đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật sau:

Vị trí: Gần ao, kênh, mương để thuận tiện cho việc cấp thoát nước. Tuy nhiên vị trí nuôi phải dễ dàng quản lý và chăm sóc. Nếu xây dựng mô hình chăn nuôi rộng, bà con nên xây thành các bể hình vuông hoặc hình chữ nhật liền kề nhau. Khoảng cách giữa các bể là 60cm tiện cho việc đi lại, chăm sóc.

Kích thước: Rộng 1,2 - 2m, dài 2 -5m, cao 1 - 1,2m.

Đáy bể: nên có độ nghiêng khoảng 3 độ về phía cống thoát nước để thuận tiện cho việc thay nước. 

Đặt ống nhựa thoát nước: Ở góc có cống thoát nước, đặt ống nhựa tròn, đường kính 4 - 6cm, dài 40 - 60cm nằm toàn bộ bên trong bể, phần miệng được hàn kín và lắp vào cống thoát nước. Trên thân ống nhựa đục lỗ nhỏ thoát nước nhưng không để lươn chui qua. Phía bên ngoài có nắp chắn, khi cần thay nước, chỉ cần mở nắp chắn đó. 

Đòn: Bắc ngang qua mặt bể một chiếc đòn bằng gỗ hoặc bằng tre chắc chắn.

Chuẩn bị nilon tái sinh: Lấy vài chục đoạn nilon, mỗi đoạn dài 1,2 - 1,5m, rộng 0,6 - 1cm buộc chắc 1 đầu sau đó treo lên đòn, đầu còn lại thả tự do trong bể làm chỗ cho lươn trú ngụ, làm tổ. Dây nilon phải được xử lý trước 10 -15 ngày khi thả vào bể nhằm đảm bảo an toàn cho lươn. 

Căng lưới: Bà con cũng có thể làm giàn lưới bằng tre, treo hoặc kê ở bên dưới làm chỗ trú ngụ cho lươn. Nên dùng khúc tre tròn, được vót cẩn thận để không làm tổn thương chúng.

Nước bể: Nước bể phải sạch, độ cao mực nước từ 30 - 40cm. 

Mái che: Nuôi lươn trong bể xi măng nên làm mái che nắng, che mưa vì lươn không chịu được ánh sáng mạnh và nắng nóng

Bảo vệ: Xung quanh khu nuôi phải được bảo vệ tránh chuột, mèo, rắn, chim ác.

2. Thả giống

Cách chọn lươn tự nhiên:

Khi sử dụng giống lươn trong tự nhiên để nuôi, cần quan sát kỹ để đánh giá chính xác chất lượng và tình trạng sức khỏe, tránh bị nhầm mua lươn giống đánh bắt bằng rà điện và thuốc nhử có độc tố. Bằng cách quan sát ngoại hình, lươn khỏe, đều cỡ, có màu sắc sáng đặc trưng của loài, thân có màu vàng có chấm rõ, không bị sây sát, không bị mất nhớt, vận động co trườn nhanh nhẹn và nhẹ nhàng, loại bỏ những con lươn có màu sắc nhợt nhạt, lươn có màu vàng xanh hoặc xám tro thì yếu và khó nuôi, khi nuôi lươn tăng trưởng chậm. Khi để lươn vào thau có nước, lươn yếu thường ngoi đầu lên cao, mang phình to. Lưu ý:

- Lươn bị rà điện thì ít vận động, lờ đờ, có khi chuyển màu.

- Lươn bị nhiễm thuốc mồi thì xung quanh nắp mang và hậu môn thường xung huyết

- Nên chọn thả lươn đồng kích cỡ, tránh việc cạnh tranh thức ăn và tình trạng con lớn ăn con nhỏ.

Mật độ thả:

Phải căn cứ vào điều kiện môi trường và trình độ người quản lý mà có thể thả mật độ nuôi khác nhau, thường hiện nay người nuôi lươn thả mật độ từ 60–100 con/m², với cỡ lươn từ 30–40 con/kg.

Chuẩn bị thả giống

- Khi mua lươn giống về cơ sở nuôi, ta cần cho vào bể nuôi tạm và tiến hành phân cỡ, tắm nước muối 3-5% từ 5–10 phút, thay nước sạch rồi giữ trong bể tạm 1–2 ngày để lươn phục hồi và loại bỏ những con yếu, bị thương hoặc có biểu hiện của bệnh.

- Nên kiểm tra các yếu tố môi trường cho phù hợp rồi mới tiến hành thả giống lươn vào môi trường nuôi mới, đặc biệt là 3 yếu tố (pH: 7–8), nhiệt độ nước từ 25–28⁰C và độ mặn là 0‰.

- Nên thả lươn vào sáng sớm hoặc chiều mát.

Thức ăn

Lươn ăn dơ nhưng ở sạch. Lươn thích ăn thức ăn có nguồn gốc động vật và có mùi tanh (cá, ốc, trùn, phế phẩm lò mổ…), thức ăn có thể tươi sống hoặc nấu chín vừa với cỡ miệng của chúng. Lươn cũng ăn được thức ăn chế biến phối trộn từ nhiều nguồn đạm động vật, đạm thực vật (đậu nành, cám, tấm, bắp… với cá tạp vụn, bột cá) và cả thức ăn cám công nghiệp (có thể dùng thức ăn viên có độ đạm cao).

Thức ăn là cá tạp, cá vụn, ốc bươu, tép… cần phải được xay nhuyễn. Thức ăn chế biến gồm các thành phần gốc động vật (cá tạp…) trộn với cám gạo, bột đậu nành…phải được nấu chín để hạn chế sự ô nhiễm nước bể nuôi.

Lươn có tập tính ăn nhiều vào ban đêm (tuy nhiên trong nuôi lươn cũng có thể tập cho lươn ăn vào buổi sáng để thuận tiện và dễ dàng vệ sinh bể nuôi sau 2 giờ cho ăn).

Vị trí cho ăn:

Cho thức ăn vào sàn ăn, treo vào bể vừa ngập trong nước để lươn rút thức ăn qua kẽ sàn hoặc bò vào sàn ăn. Kiểm tra và rửa sạch sàn ăn sau mỗi lần cho ăn. Nên đặt sàn ăn hoặc thả thức ăn cho lươn gần cống rút nước, để khi lươn ăn xong thì tháo bỏ ngay nước dơ. Không cho thức ăn đã bị hư, ôi thiu làm hỏng môi trường nước và dễ gây bênh cho lươn.

Bảng: Tỷ lệ, thành phần thức ăn tươi sống, thức ăn chế biến và khẩu phần ăn

Ngoài ra bà con còn có thể chế biến thức ăn rất hiệu quả như (0,7kg cá + 0,3kg thức ăn cám cho cá lóc) tạo thành 1kg thức ăn cho lươn, hoặc chọn những loại thức ăn mà mỗi vùng nuôi có lợi thế (ví dụ: có trại nuôi trùn quế thì cho lươn ăn trùn).

Hàng ngày nên theo dõi chế độ ăn của lươn để điều chỉnh cho phù hợp, nên cho ăn vừa đủ. Hằng ngày phải vét sạch thức ăn dư trong bể, dưới đáy bể sau mỗi lần cho ăn.

Cho lươn ăn cần tuân theo 4 nguyên tắc sau:

- Đúng giờ: một ngày cho ăn 2 lần, buổi sáng vào lúc 8–9 giờ, chiều cho ăn lúc 14–15 giờ.

- Đủ lượng: lượng thức ăn liên quan mật thiết với nhiệt độ nước. Ở nhiệt độ nước 20–28⁰c thì lươn ăn rất mạnh từ 6–10% trọng lượng lươn. Khi nhiệt độ lớn hơn 28⁰c thì giảm lượng thức ăn.

- Đúng chỗ: nên cho lươn ăn ở một vị trí nhất định.

- Đủ chất: không nên cho ăn thiếu hoặc quá dư đều ảnh hưởng không tốt đến lươn cũng như hiệu quả kinh tế.

Cách chế biến thức ăn cho lươn:

- Thức ăn cho lươn như cá, tép cần được xay nhuyễn.

- Thức ăn thức viên công nghiệp cần cho nước vào làm cho viên thức ăn rã ra và làm vón thành những cục lớn.

- Thức ăn là trùn quế thì cần rửa trùn sạch. Sau đó được đưa vào tủ cấp đông, rồi cho lươn ăn, tránh hiện tượng tan rã thức ăn, dễ làm ô nhiễm nguồn nước và khả năng bắt mồi kém hiệu quả.    

Thu hoạch

Đối với bể nuôi xi mămg có thể thu lươn bằng hình thức dẫn dụ: khi lươn đến cỡ thu hoạch (3–6 con/kg), khi thu lươn ta nên ngưmg cho lươn ăn từ 1– 2 ngày, sau đó dùng cám gạo rang trộn với cua, tép và giun làm mồi rồi dụ lươn vào ngăn thu hoạch.

                                                                              Ths. Phạm Văn Đức