Nuôi ghép chạch đồng và cua đồng trong ruộng lúa là hướng đi mới khả quan, được nhiều người dân quan tâm do vốn đầu tư ít, dễ thực hiện. Cua đồng và chạch đồng nuôi tại mô hình hầu như không bị bệnh, tận dụng được thức ăn sẵn có trong tự nhiên.
1. Đặc điểm sinh học của chạch đồng và cua đồng
- Chạch đồng có tập tính thích sống chui rúc vào trong bùn.
- Cua đồng bò dưới đáy mặt nước và đào hang để sống hoặc chui rúc vào các bụi, rễ gốc cây thủy sinh. Cua có khả năng bò trên cạn và di chuyển rất xa, mỗi lần lột xác trọng lượng của cua tăng từ 20 - 50% trọng lượng cơ thể.
- Hai loài này đều có đặc điểm chung là ưa hoạt động về đêm, không thích ánh sáng mạnh nên ban ngày chỉ ở trong hang hoặc rúc dưới bùn, ít khi ra ngoài, chỉ khi trời tối chúng mới ra ngoài kiếm ăn. Thức ăn chủ yếu của chúng là tôm, tép, cá tạp, giun, ốc, ngũ cốc... Nhiệt độ nước có thể sinh trưởng và phát triển từ 20 - 300C, tốt nhất từ 25 - 270C, độ pH từ 6,5-8.Vào mùa mưa (từ tháng 3 đến tháng 8 hàng năm) chạch đồng và cua đồng sinh trưởng, phát triển mạnh và sinh sản nhiều.
2. Chuẩn bị ruộng nuôi
Để chạch đồng, cua đồng sinh trưởng và phát triển tốt và không bị thất thoát phải chuẩn bị ruộng nuôi tốt trước khi thả giống.
- Chọn ruộng nuôi: Ruộng bằng phẳng, giữ nước tốt, nguồn nước dồi dào, cấp thoát nước thuận lợi, nước không bị ô nhiễm, chất đất là đất thịt Diện tích ruộng nuôi: Tùy theo điều kiện diện tích ruộng nuôi thích hợp từ 3.000 - 5.000 m2. Sau khi thu hoạch lúa vụ đông xuân cắt để rạ dài là lúa chét tận dụng làm thức ăn cho chạch và cua. Sau đó đưa nước vào ruộng cao 0,5 - 0,7 m.
- Đào mương bao quanh và mương giữa. Mương bao quanh chân bờ sâu 0,8-1,0m, rộng 3 - 5 m. Nếu ruộng rộng, đào thêm ở giữa ruộng hình chữ thập hoặc hình song song rộng 1 - 1,5 m, sâu 0,5 - 0,8 m. Tổng diện tích cả 3 loại mương chiếm khoảng 15 - 20% diện tích đất ruộng. Mục đích của việc đào mương trũng trong ruộng là tạo nơi trú ẩn cho chạch đồng và cua đồng khi thời tiết nắng nóng, lạnh hoặc thay đổi bất thường của môi trường.
- Bờ ruộng phải được làm caovàto.Chúýnệnđấtchặtđể tránh nước rò rỉ. Các cửa cống cấp thoát nước phải chắn bằng đăng tre hoặc lưới cước thích hợp, nền cống phải đầm chặt.
- Đặt lưới chắn xung quanh ruộng, nếu lưới bằng ni-lông mỏng thì phải đóng cọc cao hơn mặt bờ 40 - 50cm, lấy dây thép buộc nối các đầu cọc với nhau, gấp đôi tấm ni-lông lên dây thép cho rủ xuống đất thành 2 lớp rồi vùi sâu trong đất bờ từ 15 - 20 cm. Nếu chắn bằng tấm nhựa hoặc fibro xi măng... thì chỉ cần vùi xuống đất 15 - 20 cm, đầu trên cao hơn mặt đất ít nhất là 40 cm, bốn góc lượn hình cung để đề phòng trời mưa ngập bờ, chạch và cua di chuyển ra ngoài.
- Trồng các loại cỏ nước phủ kín đáy mương và thả các loại cây nổi như bèo tấm, bèo lục bình, rau muống... chiếm khoảng 1/3 mặt nước để chạch và cua đồng trú ẩn khi thời tiết nóng hoặc rét.
- Nếu có điều kiện thì làm thêm bờ phụ cho chạch và cua đào hang trú ẩn, bờ phụ rộng khoảng 1 m, cao hơn mặt nước lúc cao nhất từ 30 - 40cm, trên bờ trồng điền thanh để cua và chạch tránh nắng, rét khi nhiệt độ bên ngoài môi trường thay đổi. Vì vậy bờ phụ càng rộng và chắc chắn thì khi điền thanh tốt có bộ rễ phát triển gió không làm bờ bị lật đổ, đồng thời chạch đồng và cua đồng cũng ít làm ảnh hưởng đến bờ chính xung quanh ruộng nuôi. Tùy theo hình dáng và kích thước ruộng nuôi mà có thể làm bờ phụ dạng hình chữ thập hoặc hình song song.
- Trước khi nuôi 1 - 2 tuần tiến hành tát cạn nước để diệt hết địch hại và mầm bệnh bằng cách bón vôi 7 - 10 kg/100 m2, phơi nắng 3 - 5 ngày, sau đó cấp nước vào nhưng không cho nước tràn lên ruộng, chỉ khi nào đến thời kỳ lúa sắp làm đòng mới cấp nước lên ruộng để cua lên ruộng tìm thức ăn.
- Tiến hành gây màu nước bằng phân chuồng hoặc phân hóa học để tạo nguồn sinh vật phù du phát triển làm thức ăn cho cua giống mới thả.
3. Chọn giống
Hiện nay trên thị trường chưa có cơ sở sản xuất giống nhân tạo chạch đồng và cua đồng. Để có được giống thả bà con có thể đặt mua gom của các thương lái. Khi mua cần chú ý: Chọn mua ở những địa chỉ tin cậy, đảm bảo chất lượng theo yêu cầu.
- Chạch đồng: khỏe mạnh, cỡ đồng đều 150 - 200 con/kg, sáng bóng, không mất nhớt, bơi lội hoạt bát, không bị trầy xước. Không nên mua ở chợ bởi nếu không để ý dễ mua nhầm chạch đã kích điện nên xương sống bị tổn thương, chạch vẹo mình, khi nuôi không lớn, hiệu quả kinh tế giảm.
- Cua đồng: khỏe mạnh, cỡ đồng đều 150 - 160 con/kg, không gãy càng, gãy còng, mai sáng bóng, không bị đóng rong.
4. Thả giống
- Mùa vụ thả thích hợp là tháng 3 - 4 hàng năm.Thả vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát.
- Mật độ thả ghép chạch đồng và cua đồng: 20 con/m2, trong đó: chạch đồng 16 con/m2, cua đồng: 4 con/m2.
Chỉ thả giống 1 lần, các vụ sau không cần thả thêm vì chạch đồng và cua đồng sẽ tự sinh sản trong ruộng nuôi.
5. Chăm sóc
Chạch đồng và cua đồng là những loài có sức chống chịu với điều kiện môi trường rất tốt, hầu như không bị bệnh. Thức ăn tự nhiên rất sẵn như ốc bươu vàng, tôm, tép, cá tạp xay, bột cá, cám gạo, cám ngô, lúa chét, bột sắn... Chúng ta có thể tự chế biến thức ăn dạng viên hỗn hợp gồm lúa xay + bột cá + ốc bươu vàng. Sau đó cho vào máy ép thành viên phơi sấy để cho chạch đồng và cua đồng ăn dần.
- Sau thả giống 1- 2 ngày tiến hành cho ăn. Lúc đầu cho ăn rải đều khắp ruộng, sau đó thu hẹp dần diện tích cho ăn, cuối cùng cho ăn ở vài điểm cố định trong ruộng để chạch đồng và cua đồng ăn quen, thuận lợi cho quá trình thu hoạch sau này.
Cách cho ăn: Kết hợp cho ăn thức ăn đạm và thức ăn tinh, 2 ngày cho ăn một lần vào thời gian cố định chiều tối. Lượng thức ăn bằng khoảng 5% trọng lượng cơ thể cua, chạch.
Ngoài ra, có thể bón thêm 25 - 30 kg phân hữu cơ/100 m2 ruộng/tháng để sinh vật phù du trong ruộng nuôi phát triển làm thức ăn cho chạch và cua.
Chú ý: Ở những nơi cho ăn nên đặt các sàng ăn bằng lưới mắt nhỏ ở dưới đáy ruộng nuôi, diện tích sàng ăn khoảng 1,0 - 1,5 m2 sau đó bỏ thức ăn vào sàng. Sáng hôm sau kiểm tra lượng thức ăn dư thừa để có kế hoạch điều chỉnh thức ăn cho phù hợp. Vì chạch đồng và cua đồng là loài hoạt động chủ yếu về đêm nên cho ăn vào chiều tối, cho ăn vào vị trí khu vực đánh bắt. Căn cứ vào mức nước bay hơi mà thường xuyên bổ sung nước vào ruộng nuôi để giữ môi trường nước trong sạch, thường xuyên duy trì mức nước 0,5 - 0,7 m. Tuyệt đối không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong ruộng nuôi.
6. Thu hoạch
Sau khoảng 4 - 5 tháng nuôi có thể tiến hành thu tỉa. Sau 5 - 6 tháng chạch đồng đạt 20 - 25 g/con, cua đồng đạt 25 - 30g/con.Cóthể thu tỉa hoặc thu toàn bộ.
Trước khi thu hoạch ngừng không cho ăn 1 - 2 ngày.
- Thu tỉa: Đặt rọ có chứa mồi là thính hoặc ốc bươu vàng đã bỏ sạch vỏ vào vị trí cho ăn. Đặt rọ vào thời điểm chiều tối hôm trước, sáng sớm hôm sau vớt rọ thu những con to, con nhỏ thả xuống tiếp tục nuôi.
- Thu toàn bộ sử dụng đối với thu hoạch chạch đồng: Rút cạn nước từ từ để chạch đồng bơi theo dòng nước, ở chỗ cống thoát đặt lưới hoặc rọ để thu chạch.
Bà con chỉ nên thu tỉa một phần, phần còn lại chọn những con to khỏe nuôi tiếp để chúng sinh sản ngay trong ruộng lấy giống cho vụ nuôi tiếp theo.
Bình Minh