Những năm gần đây, người dân ở các xã vùng cao đã và đang tích cực trồng cây thảo quả dưới tán rừng để tăng thu nhập, nâng cao đời sống đồng thời bảo vệ, phát triển rừng bền vững. Giá trị của cây thảo quả được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau. Quả và dầu thảo quả được sử dụng nhiều trong công nghiệp và chế biến thực phẩm như: Làm gia vị, thuốc chữa bệnh, làm hương liệu trong công nghiệp; Sử dụng thử nghiệm trong chế biến thức ăn chăn nuôi;

Rừng nơi trồng thảo quả còn có tác dụng giữ nước, chống xói mòn, rửa trôi đất, làm sạch môi trường không khí, hạn chế gió bão, thiên tai,…

Thảo quả là cây có giá trị kinh tế rất cao, nơi trồng thảo quả dưới tán rừng có tầng thảm mục dày, ẩm. Mật độ trồng trung bình 1.100 bụi/ha. Sau trồng 5 - 6 năm năng suất bình quân khoảng 250 kg quả khô/ha, với giá bán hiện nay khoảng 150.000 đồng/kg hàng năm đã cho thu nhập 37 triệu đồng/ha/năm.

 Trồng Thảo quả dưới tán rừng tự nhiên:

- Phát luỗng thực bì cục bộ theo đám: Phát dọn toàn bộ dây leo, cây bụi, cỏ dại,… dưới tán rừng (chú ý để lại những loài lâm sản ngoài gỗ có giá trị, cây gỗ tái sinh đã được đánh dấu). Chặt, nhổ và băm thành từng đoạn nhỏ dài 30 - 50 cm và rải đều trên mặt đất hoặc gom một chỗ, chú ý không để che các cây tái sinh.

Ảnh minh họa

Thời vụ trồng thảo quả

Nếu trồng thảo quả bằng hom thân ngầm thì bà con tiến hành trồng vào tháng 4, lúc này cây nhẹ chưa ra hoa, hàm lượng nước trong thân ít.

Nếu trồng bằng cây con rễ trần thì bà con tiến hành trồng từ tháng 4-9, vào ngày mưa, râm mát, lúc này độ ẩm đất và độ ẩm không khí cao.

Môi trường trồng thảo quả

Bà con nên chọn vùng có độ cao từ 800- 900m trở lên, tốt nhất là từ 1000 - 1500m so với mực nước biển.

Khí hậu ẩm mát quanh năm, nhiệt độ bình quân năm: 15 - 20 độ C. Lượng mưa: Trên 2000mm. Độ ẩm không khí trên 70- 80%.

Đất đai cần tơi xốp, giàu mùn, đạm, kali. Thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến sét nhẹ. Đất mát ẩm, thoát nước, độ pH 5- 6. Tầng đất sâu dày trên 50- 60cm. Cách

chọn giống thảo quả

Cây con từ hạt: Là những cây được nuôi dưỡng trong vườn ươm từ 12 - 24 tháng, chiều cao từ 30 -60 cm, đường kính cổ rễ 0,6 - 0,7cm có 5 - 7 lá, cây không bị sâu bệnh.

Cây từ hom gốc: Hom gốc có phần thân ngầm dài từ 7 - 10 cm, không bị khô, héo, dập nát, sâu bệnh; Phần gốc có chiều cao từ 45 - 60cm, Bộ rễ không quá dài khoảng 3 - 5cm, không bị héo.

Cách trồng và chăm sóc thảo quả

Trồng bằng hom gốc: Trước khi trồng chặt bỏ 4 - 5 cm phần đầu hom. Dùng cuốc, moi đất, khơi rộng lòng hố vừa đủ đặt hom cây. Đặt cây hom đúng giữa hố, nghiêng 1 góc 25 - 30⁰ so với phương thẳng đứng, lấp đất đầy hố, lèn chặt xung quanh gốc, không lấp đất quá cổ rễ và tránh làm tổn thương đến mắt mầm.

Trồng bằng cây con từ hạt: Dùng cuốc moi một lỗ giữa hố vừa đủ đặt cây, đặt cây thẳng đứng trong lòng hố sao cho rễ cây không bị gấp, quăn. Lấp đất, lèn chặt gốc, không lấp đất sâu quá cổ rễ (chỉ lấp phần thân ngầm). Cắm que giữ cho cây thẳng đứng.

Trước khi trồng cần lưu ý do đất dưới tán rừng thường kín và ẩm, độ cao 1.500 - 2.200 m, bề mặt tương đối bằng phẳng, hoặc có độ dốc dưới 15 độC. Bà con cần chặt phá bỏ tất cả các loại cây ở tầng dưới tán. Ở tầng tán chỉ để lại một số cây gỗ, đủ tạo nên tàn che 0,4 - 0,6%.

Sau đó bổ hố trồng cự ly 3 x 4m/cây. Thảo quả không cần trồng sâu nhưng cần giẫm chặt gốc. Đất rừng mới khai phá còn màu mỡ không cần bón phân.

Thảo quả là cây trồng bán tự nhiên thường được chăm sóc trong 5 năm.

Năm thứ nhất: Bà con chăm sóc 2 lần

Lẩn 1: Sau trồng 1 - 2 tháng; Lần 2 vào cuối mùa khô (tháng 11 - 12). Cần phát dọn dây leo, cỏ dại xâm lấn, xới đất và vun đất xung quanh bụi thảo quả với đường kính rộng từ 1,0 - 1,5m, vun gốc bằng lớp đất mặt, không được làm tổn thương đến mầm cây đang sinh trưởng dưới mặt đất.

Năm thứ 2,3: Bà con chăm sóc 3 lần

Lần 1: Chăm sóc vào tháng 2 - 3. Bà con nên phát dây leo, bụi rậm, cỏ dại xâm lấn, xới đất, vun đất và làm vệ sinh quanh gốc cây thảo quả với đường kính rộng từ 1,0 - 1,5m.

Lần 2: Chăm sóc vào tháng 5 - 6. Cần phát dây leo, bụi rậm, cỏ dại xâm lấn, xới đất, vun đất và làm vệ sinh quanh gốc cây thảo quả với đường kính rộng từ 1,0 - 1,5m kết hợp với bón phân. Bón phân NPK 12.5.10, liều lượng 200g/cây hoặc phân chuồng hoai 2kg/cây bằng cách rải phân xung quanh gốc cách gốc cây khoảng 30 - 40 cm về phía trên sườn dốc, cho phân vào rạch phía trên rồi lấp lại.

Lần 3: Chăm sóc vào tháng 10 - 11. Cần phát thực bì, dây leo cây bụi xâm lấn và làm vệ sinh quanh gốc cây thảo quả.

Năm thứ 4,5: Bà con nên chăm sóc 2 lần

Lần 1: Chăm sóc đầu mùa xuân: Tháng 3 -4. Phát dây leo, bụi rậm, cỏ dại xâm lấn, xới đất, vun đất và làm vệ sinh quanh gốc cây thảo quả với đường kính rộng từ 1,0 - 1,5m.

Lần 2: Chăm sóc cuối mùa khô - Tháng 10 - 11. Phát dây leo, bụi rậm, cỏ dại xâm lấn, xới đất, vun đất và làm vệ sinh quanh gốc cây thảo quả với đường kính rộng từ 1,0 - 1,5m kết hợp với bón phân. Bón phân NPK 12.5.10, liều lượng 200g/cây hoặc phân chuồng hoai 2kg/cây bằng cách rải phân xung quanh gốc cách gốc cây khoảng 30 - 40 cm về phía trên sườn dốc, cho phân vào rạch phía trên rồi lấp lại.

Thu hoạch và chế biến

Vào khoảng tháng 10 đến hết tháng 11, khi thảo quả già thì tiến hành thu hoạch. Dùng dao cắt cả chùm quả đem về phơi hoặc sấy. Hái quả về đem phơi hoặc sấy ngay, trong thời gian sấy thường xuyên đảo, nhiệt độ sấy phải phù hợp với từng giai đoạn sấy. Thời gian sấy tuỳ thuộc vào khối lượng thường sấy từ 2 - 3 ngày liên tục được một mẻ, khi nào thấy vỏ quả có mầu xám đen, nhăn lại thành các vết dọc và có một lớp phấn trắng phủ bên ngoài là quả đã khô.

Khi thu hái quả về bà con có thể cho vào nước sôi 2 - 3 phút rồi vớt ra rải đều cho ráo vỏ sau đó đem phơi hay sấy khô, phương pháp này tốn công nhưng giữ được màu vỏ quả tươi đẹp hơn.

Quả khô để nguội cho vào túi ni lông buộc chặt để trên gác bếp hoặc sàn nhà nơi khô ráo tránh ẩm mốc. Thảo quả có tinh dầu nóng cay nên ít khi bị mối mọt. Nếu cất trữ lâu trong nhà thì thường xuyên kiểm tra khi phát hiện thấy thảo quả ẩm phải mang ra phơi nắng ngay.

Cây thảo quả là một giống cây dược liệu quý rất phù hợp với bà con nông dân sinh sống tại vùng cao có vườn đồi từ 0,5 ha trở lên, cây dễ trồng và chăm sóc, thu hái và bảo quản, lợi ích kinh tế cao, vừa có nguồn thu nhập từ cây thảo quả, vừa tránh xói mòn đất, vẫn giữ được độ ẩm cho cây lấy gỗ mà không ảnh hưởng đến ôi trường sống. Đây là mô hình trồng cây dược liệu mà bà con vùng cao nên tham khảo để trồng và nhân rông.

Chu Hương